Prawa dziecka - warto wiedzieć
PRAWA DZIECKA – WARTO WIEDZIEĆ
HISTORIA PRAW DZIECKA W SKRÓCIE
1. Informacje podstawowe
Podmiotem praw człowieka, na równi z wszystkimi ludźmi, są również dzieci. Z punktu widzenia praw człowieka - wiek nie może być kryterium pozwalającym na dyskryminację w korzystaniu z podstawowych praw i wolności.[1]
Jednocześnie warto zaznaczyć, iż dziecko - obywatel z racji swej niedojrzałości ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych oraz podlega władzy (pieczy) rodzicielskiej. Dziecko nie może więc w pełni i samodzielnie wysuwać roszczeń w stosunku do państwa. Dlatego, zależnie od okoliczności, w egzekucji należnych mu praw dziecko jest wspierane przez rodziców (opiekunów) lub odpowiednie instytucje. Wraz z ukończeniem 13 roku życia dziecko ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych i może decydować o niektórych swoich sprawach np. wyrażenie zgody na przysposobienie, na zmianę nazwiska, na pobranie krwi w celach dowodowych).
Prawa przysługują dzieciom nie dlatego, że tak chcieli dorośli, ale z racji ich człowieczeństwa. Prawa dziecka, będąc prawami człowieka, są przyrodzone, powszechne i niezbywalne.
Praw dziecka nie należy utożsamiać z jego podstawowymi potrzebami. Nie ma prawa do miłości, czy troski i odpowiedzialności rodziców. Potrzeby emocjonalne dziecka są ważne, ale nie można ich dziecku zapewnić na gruncie prawa.
W Polsce o prawach dziecka mówi się w relacji władza (instytucja) – jednostka, nie
w relacji rodzice – dziecko. Relacje między rodzicami a dziećmi reguluje Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.
Prawa przysługują dziecku z racji jego urodzenia, co oznacza, że nie zależą od wykonywanych przez nie obowiązków. Praw nie można pozbawić, nie można praw zawiesić.
W wielu krajach funkcjonuje Rzecznik Praw Dziecka, który reprezentuje interesy dzieci w zakresie ochrony ich praw. W Polsce Rzecznika Praw Dziecka wybiera Sejm za zgodą Senatu. Na terenie szkoły zadania Rzecznika Praw Dziecka zazwyczaj podejmuje pedagog szkolny, ale może to być również inny nauczyciel, którego uczniowie darzą zaufaniem.
Dziecko w polskim prawie to osoba, która nie ukończyła 18 lat.
2. Trochę historii dotyczącej praw dzieci
Krzywdzenie dzieci, naznaczone okrucieństwem - dzieciobójstwo, porzucenie, obojętność - towarzyszyło ludzkości przez cały czas jej istnienia. Ówcześni obserwatorzy zdarzeń traktowali je jako oczywistość aprobowaną przez obowiązujące normy religijne, obyczajowe i kulturowe a sankcjonowane przez normy prawne. Pamiętnikarze nie uskarżali się na bicie i surowość wychowania w domu rodzinnym, ale je po prostu relacjonowali, jako rzecz naturalną. Wynikało to z głębokiego przekonania o zbawiennym wpływie na dzieci surowego wychowania, przez które hartuje się je i chroni przed zepsuciem. Przez wieki uważano bowiem, że dzieciństwo jest mało istotnym okresem życia człowieka, pełnym słabości umysłowej i fizycznej, a dziecko traktowano, jako zadatek na człowieka wymagający surowego wychowania.
O wszystkich istotnych dla dziecka sprawach decydował ojciec. Wśród tych istotnych spraw znajdowała też swoje miejsce zasadnicza - życie dziecka, którego pełnym dysponentem był właśnie ojciec. [2]
Prawo życia i śmierci przysługujące ojcu zniósł w Rzymie, w 365 roku cesarz Walentynian I.[3] Zakazane zostało zarówno zabicie, jak i porzucenie dziecka, które uznano za przestępstwo. Pozostawiono ojcu prawo karcenia dzieci. Wymienioną wyżej datę uznać można za przełom w historii praw przyznawanych dziecku - cesarski edykt zapoczątkował bowiem tę historię, a wszystko co uczyniono później stanowiło jedynie rozwinięcie tamtej decyzji. Nie było przy tym oczywiście tak, iż do czasu walentyniańskiego edyktu w historii cywilizacji nie działały instytucje w jakiś sposób chroniące dzieci.
Najważniejsze wydarzenia w zakresie ochrony praw dzieci:
- W 1913 roku w Belgii odbył się I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem, podczas którego zaproponowano powołanie międzynarodowego stowarzyszenia opieki nad dzieckiem. W 1920 roku z trzech wielkich organizacji: Międzynarodowego Czerwonego Krzyża (Genewa), Komitetu Pomocy Dzieciom (Berno) i Towarzystwa Funduszu Ratowania Dzieci (Londyn) wyłonił się Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom. Jego założycielką była Englantyne Jebb,[4] angielska bojowniczka o prawa kobiet. Co zatem znamienne, zorganizowany ruch na rzecz ochrony praw dzieci wyłonił się w jakiejś mierze z ruchu feministycznego oraz ruchu na rzecz obrony zwierząt. Paradoks to historii, czy może znaczący symbol, o którym warto pamiętać?
Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom podjął w 1924 roku uchwałę zwaną Genewską Deklaracją Praw Dziecka, która przyjęta została przez Ligę Narodów. Fundamentalne znaczenie miała preambuła Deklaracji mówiąca, że „mężczyźni i kobiety wszystkich narodowości uznają, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego i stwierdzają, że ciążą na nich, bez względu na rasę, narodowość i wyznanie - wyspecyfikowane następnie obowiązki”, które zawarto w pięciu punktach.
- Kolejny istotny krok w ewolucji praw przyznawanych dzieciom to dziesięciopunktowa Deklaracja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1959 roku.
- Po kolejnych trzydziestu latach (w tym blisko jedenastu latach prac nad projektem) Organizacja Narodów Zjednoczonych jednomyślnie uchwaliła w 1989 roku Konwencję o Prawach Dziecka. Dokument ten jest największym dotychczasowym osiągnięciem społeczności międzynarodowej w zakresie ochrony praw dziecka.
Konwencja o Prawach Dziecka, weszła w życie w 1990 roku z chwilą ratyfikowania jej przez 20 państw. Nazywana jest światową konstytucją praw dziecka. Do 2002 roku ratyfikowały ją 192 państwa, żadna inna deklaracja nie ma tylu ratyfikacji. Polska ratyfikowała ją w 1991 roku. Ratyfikacja Konwencji oznacza, że ustawodawstwo dotyczące dzieci nie może być sprzeczne z postanowieniami konwencyjnymi, a państwo ma obowiązek tych postanowień przestrzegać. Konwencja jest pierwszym dokumentem międzynarodowym, który zawiera tak szeroki katalog praw dziecka.
Zasady, na jakich opiera się KONWENCJA o PRAWACH DZIECKA (KoPD):
Konwencja o Prawach Dziecka zawiera najszerszy katalog praw dzieci, który sformułowano kierując się następującymi zasadami [5]:
- zasada dobra dziecka - wszystkie działania muszą być podejmowane z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu dziecka,
- zasada równości - wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na pochodzenie, płeć, narodowość, itd.,
- zasada poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców - państwo respektuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach według określonych procedur,
- zasada pomocy państwa - państwo zobowiązane jest do wspierania i zabezpieczenia socjalnego rodzin potrzebujących pomocy.
Kolejnym etapem tworzenia przez społeczność międzynarodową systemu prawnej ochrony dzieci jest Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci otwarta do podpisu w dniu 25 stycznia 1996 roku. Polska ratyfikowała tę konwencję w 1997 roku.
3. Prawa dziecka można sklasyfikować, jako prawa i wolności osobiste, socjalne, kulturalne
i polityczne:[6]
Prawa i wolności osobiste
- prawo do życia i rozwoju,
- prawo do tożsamości i identyczności (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu),
- prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,
- prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dziecka dotyczących, w postępowaniu administracyjnym i sądowym,
- prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia
z nimi,
- prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych
i wszelkiego okrucieństwa,
- prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.
Prawa socjalne
- prawo do odpowiedniego standardu życia,
- prawo do ochrony zdrowia,
- prawo do zabezpieczenia socjalnego,
- prawo do wypoczynku i czasu wolnego.
Prawa kulturalne
- prawo do nauki,
- prawo do korzystania z dóbr kultury,
- prawo do informacji,
- prawo do znajomości swoich praw.
Prawa polityczne
- prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.
Przygotowała: Małgorzata Chapuła – Pulit na podstawie m.in. materiałów KO w Katowicach.